Jumat, 23 Januari 2004

Balah Saribu

Ari sanja. Langit tarang pina hundang. Matahari satumat lagi baginlup, cagar langlan ampah ka bawah tanah. Nang kaya di sulum tadung raksasa. Sasar lawas sasar bakitar, sasar baandusut manuju kaliangnya. Di bawah rarapunan atawa di padang taliat ari sudah mulai mangadap. Tagal, mun di janaki kaatas, cahaya matahari pagun haja pina mancirarau, manguningi rakun wan pucuk rarapunan.
Di balakang rumah, didalam jambatan di pinggir sumur, Masrum paguni sumur cipui-cipui bakakici. Ari ini ti kabalujuran inya bulik kasanjaan matan di pahumaan. Nangapa mun sudah tajanaki puntalan banyak nang balum taurak, timbul asa alang-alang ha gawiannya. Kaputinagannya, iyaam, di saluki ari juaai buliknya. Maka tadi handak tulak umanya sudah manangati inya bulik jangan talalu kasanjaan. Kalu-kalu kapuhunan jar sidin bapadah.
Matan di langgar, kada talalu lajang pada rumahnya sudah tadangar lituk-lituk kai kaum mancatuk katuk. Bunyi katuk basasahutan lawan bunyi dauh matan di kampung subarang. Waktu sumbahyang magrip sudah masuk. Kada lawas tadangar suara urang bahalulung. Pada-padanya urang masukan ka langgar, simpun sabarataan. Nang kaya itu jua urang di rumah, simpun bakancing lawang.
“ Akai . . .!! Aduh . . .!!”
Jumaidi nang rahatan balingkang tuju ka jamban di balakang langgar, tamandak bagagasutan. Handak takamih jadi takancat . di tingaunya ampah kaasal suara urang bakuriak tadi, tadangar bunyi urang galupuk-galupuk di jambatan balakang rumah pakacil Dahri. Bagamat inya mamaraki, taliat batis urang pina kujak-kujak di lawang jamban. Di parakinya,diitihinya bujur-bujur, sasakalinya si Masrum batalintangan sambil mangalampapak. Asa kada puru inya manjanaki awak babinian bujang nang sahibar balilit tapih bakurung lacit ka dada. Asa kada karuan rasa. Balalu inya bulik kaampah ka langgar sambil bakuciak-kuciak mangiyau nang lain.
“ Ui, bubuhanya .  . .! Si Masrum . . .!”
Abut urang salanggaran. Galu, balalu asing-asingnyakana sihir, sabarataan hancap mairingi ka man Jumaidi balingkang. Pakacil dahri kitan si Masrum, pina manggatar lintuhut sidin limbah tajanaki nang anak batilantang sambil kujak-kujak kada karuan di dalam jamban.
“ Ayu, bubuhannya. Laksi tulungi aku nah!” ujar sidin babawaan maangkat awak si Masrum ka rumah.
Kada mahadang di suruh dua-talu kali. Hancap bubuhanya mamaraki pakacilan Dahri nang sudah manyurung tangan ka balikat nang anak. Pada-pada nang lain manyurung tangan ka bawah awak Masrum. Ada nang di gulu. Ada nang di pinggang. Ada nang di batang paha. Ada nang di landau wan di ujung batis. Rahatan di angkat paguni haja batis Masrum kujak-kujak. Bagagh tangannya handak malayah tanangan urang. Di ragapi pisit-pisit. Diingkuti bakarasan. Matanya tabalik nang kaya ampah tabalik kaampah atas. Kuriak-kuriak muntungnya kada karuan di danger kada kakarasan lagi, baju bubuhanya nang cagar di bawa sambahyang taumpat basah takana tapih Mahrum nang jintum badahulu. Sudah jimus saikungan.
Lacit karumah, awak Masrum di rabahakan di tangah-tangah ambin. Tagal, inya kada kawa di tinggalakan suarangan . lamun kada di cakuti pisit-pisit, sambil kuraik-kuriak baaduh baakai kasakitan, tangannya musti handak marunggut rambut tarus. Muntungnya kaya handak maigut haja. Asa harung urang manjanaki. Napalagi makacil Ipat, nang uma manangis manggaraung sambil mancakuti tangan anaknya. Kada suah tapikir sidin anak babiniannya nang salawasan nangitu takana ulah urang nang kaya ini.
“ Nangapa yu si Masrum?” ujar sasaikung batakun
“Kikira kan pulasit saku. Lamun kada parang maya.” Ujar nang lain mananguhi
  Cakada. Pinanya mun palasit,” ujar urang lain pulang
“ Lamun nang kaya ini parigalnya, cakada lain pada balah saribu.”
“Balah saribu? Siapalah ampun paulah?”
“ Umai, kasiannnya lah si Masrum.”

***

Malam itu jua pakcil Dahri tulak ka Tanayung, maambili julak Hadam. Urang nag di ambili ni dasar sudah tahabar kaharatan sidin batatamba. Kada sahibar nang di kampung nang rupak haja, lacit ka hahujung kampong sudah banyak nang tahu lawan sidin. Rancak sidin di ambili urang bamutur impala. Lamun ada urang nang kana wisa pilasit, parangmaya,atawa balah saribu, musti maambili sidn. Mangiyau julak Hadam nang bahari jadi pamandaan.
“ Ayuha, paramisiai aku nah. Umpat lalu,” ujar julak Hadam sambil bakakurihingan lawan urang nang duduk bakakulilingan. Balalu sidin duduk di hunjuran batis Mahrum. Limbah mambujurakan kupiah nang pina tahiring, julak hadam batundukan. Mata sidin bakintip. Bagamt di picik sidin batis kanan Mahrum. Nang di picik lalu takuciak papar nang kaya urang di pupuhi. Hujung ibu jari kiwa pulang nang di picik sidin. Takuciak pulang si Masrum. Bagagah awaknya saikungan. Abut urang nang umpat mancakuti.
“ Balah Saribu !” ujar julak hadam liwar gamat, bunyi babisik haja.
Limbah mambuka mata, sidin minta ambilakan banyu sacangkir. Hancap makcil Ipat badiri, balingkang manuju kapadapuran. Kada saapa, sidin sudah cungul pulang sambil mambawa sacangkir banyu putih. Julak Hadam bdiri manyambut. Sambil tatap badiri batajukan, muntung sidin pina karimut-karimut babacaan. Tuntung bacaan, di tiupkan sidin talu kali dituntum sidin sadikit. Tarus di smburakan kaawak masrum matan di kupala lact kahujung batis.
“ Akai . . . Akai!, Sakit bungul-ai !!”
Masrum takuriak bakakajutan. Bagagah pulang awaknya sabukuan. Batunjak-tunjak batis kada kacakutan. Habang matanya pina tabuncalang mancangangi muha julak Hadam sambil tarus bakuciak-kuciak bamamai maitihi parigai si Masrum nang pina ganjil nangitu. Masrum nang masih lamah-limambut, mala mini pina baubah manjadi ganaspada lalakian. Awaknya mangaras, batis tangannya bakancangan handak malawan,
“ Liwar bungulnya, andhika nih! Dasar julak hadam binahung, katuju maurusi urusan urang haja! Bajauh andhika lamun kada hakun ku pangkung! Bajauh . , jar ku, kada mandangar kah? Tuliah talinga andika tu, julak?”
Julak Hadam nang baumur bangsa anam puluh tahuanan tu, urang tuha nang kanyang makan uyah tu, lihum bapair haja maitihi tigkah si Masrum. Sidin tahu, cakaidanya si Masrum pan nang di hadapi. Sidin kawa maliat lawan mata hati, siapa nang sabujurnya nang ada di awak Masrum.
“ Nah, lamunya ikam sakit, ya bajauhai pada raga si Masrum. Kadanya diaku pang nang ka tuju mancauri urusan urang. Ikam jua nang baparigai harat maudaki tanah-banyu urang. Damia haja nah, kita bapandir baik-baik haja. Lakasi ha ikam bulik ka banua ikam. Jangan handak manyarangha anak-cucuku. Lamun kada, lamun ikam kada mau bajauh jua, sma artinya manantang diaku bakalahi. Damintuah, dangsanak?” ujar julak Hadam cucubaan maunyuni bagamtan,
“ Dangsanak?” balalu Masrum tatawa malangkang. Julak-julak. Dasar urang tuha kada tuhu di basa. Andika handak malawani nang amunah? Lawan awak nang pina sudah rukuh nang kaya ituah? Kacian deh lu  , kalu pina tpangai kada kasintakan hinak lagi ha andika. Cah baya sahibar nang kaya urang mangut tahi mata ha malawani andika ni, saku, satinjakan ku gin sudah tapulanting,”
“ Ai, jangan pina malulungah ha. Kalu pina kana batunya.”
Mangkakak pulang masrum manawaakan. Urang nang mangalilingi awaknya tahinip sabarataan. Sababatik kadad nang wani babunyi. Nang kaya lagi manuntun sinitrun dendam nyi pelet di tv ha lagi. Asa rami-rami ada jua manangarakn. Tagal, lamun sudah taganang kalu si Masrum sabujurnya lagi takana paulah urang, balalu kasian pulang manjanaki.
“ Hah, andika ni nang kaya lalak dalam katungkang, julak-ai. Andika kada tahu, si Masrum ni babinian nang cakah. Samalam, wayah saruan kakampug kami, inya ni kada tahu di basa baludah di hadapan urang. Siapa nang kada tasinggung paranakan. Aku ni lalakian. Jadi andika kada sarana maambilakan hati gin kalu. Andika kada tahu, siapa garang nang di hadapi ni. Lamun sahibar nang kaya hampulur kapuk haja, cah, parayaah kalu malawani diaku. Balum tahuah lagi lawan Sisindang Maruai, anank tunggal Damang Mahing Gantalan di balukuk kantawan? Nah, dangarakan si tuha talinga rinjing-ai, aku kada bakalan baalah pang. Aku kada hakun bulik, habuis kisah paham kalu sudah andika?!”
Habang muha julak Hadam. Limbah sartumat bakintip, sidin baalih ka atas kapala Masrum. Duduk basila, bapajam pulang bamamang, tarus manjamakakan talapak kanan sidinka bumbunan si Masrum.saitu-saini Masrum takuciak pulang bunyi urang kasakitan. Ditikin sidin bagancang, maginnya si masrum takuciak papar. Talambung awaknya. Abut urang kalapasan tangan. Tagal, si Masrum tatawa mangalangkang pulang.
Julak Hamdan tauling. Limbuy paluh sidin di dahi lawan di pipilingan. Basah baju sidin saawakan. Umai, jar sidin dalam hati, kada manamu aku lawan si bangsat nang harat kaya nangini kaputingannya, lacit batangah malaman si Masrum paguni haja kada kawa di tatambai. Malam itu, julak Hamdanmamutuskan bulik haja. Pakacil Dahri, Makacil Ipat lawanurang kampung asa kasian maliat julak Hamdan bajalan pina lamah-kuhai. Limbah tajanaki si Masrun. Abah umanya asa habis harapan. Asa kada cagar maliat nang anak tabulik waras nang kaya asal pulang.

***



Di hulu kampong tanayung, di lampau sidin nang manunggal, Julak hamdan duduk basila mahadapi parapin. Baju-salawar saraba hirang jua. Di subalah kanan parapin ada parang bungkul batilanjang di sublah kiwa, karis sampan iluk sambilan batilantanag. Mata sidin bakintip sing lawasan. Muntung sidin karmut-karimu mambaca isim-maisim. Limbah mangumpulakan pahinakan, tangan sidin manating parang bungkul ka atas kukus parapin. Tangan kiwa mangacak karis iluk sambilan. Kadaduanya wasi tuha paninggalan juriat sidin matan di padatuan. Kada mahadang taka isuk, mala mini jua Julak Hadam handak mamunahi hutang. Sidin bagawi bapahimatan. Awak sidin manggatar sambil bamamang.
“ hutang atas di tahuri amas. Hutang nyawa ditahuri nyawa. Siapa nang bajual, kutukari. Siapa nang mahutangi, ku bayari. Siapa minta angsul, aku angsuli. Nang asalnya di Datu Adam, ku bulikakan ka Datu Adam. Nang asalnya tanah, ku tapak katanah. Nang asalnya banyu, ku caburakan ka banyu. Nang asalnya api, ku timbai ka api jua. Nang assalnya angin, ku tabrakkan lawan angin jua. Bajauh . . .! Balari . . .! jangan datang lagi. Jangan handak manyanghara anak cucu kami. Siapa nang bapaulah, musti takana ulahnya saurang.”
Wahai nang maha parkasa. Nang tunggal panguasa alam samista. tulungi aku. Ijinkan aku handak malindungi anak juriat kami. Bismillahirrahmanirrahim . . barakat laailaaha illallah, muhammadarasullah . . . bajauh . . balari .  . puaahh!!!”
Awak julak Hadam tagulung, tasumbalit kabalakang. Karis sampan takipai ka higa tataban. Parang bungkul dikacak sidin pisit-pisit lawan dua balah tangan.limbah bapuat, badiri sambil mata paguni bakintipan. Awak sidin bagarak maliuk-liuk mairingakan tangan mamainnakan parang bugkul. Bajam-jam sidin bagarak nang kaya itu, nang kaya urang bakalahi saurangan. Malam sasain landing, Angin sasain badingin. Sunyi-suung bakulilingan. Kadada urang nang tahunya nangapa nang lagi di gawi julak Hamdan batangah malam, bapaluh saurangan di dalam lampau

***

Di tangah ambin, di rumah pak kacil Dahri, urang pagun haja abut mangacaki awak si Masrun nang mahamuk sambil tarus bakuciak kada karuan.  Sasain landing sasain inya kda katangkapan. Sakali talapas, awaknya bagarak baliuk-liuk nang kaya urang bakalahi saurangan. Tangan kadaduanya bakacakan, nang kaya urang maingkuti hulu Mandau. Mailai, manyurung, manyintak,mawaris kakiwa kakanan. Urang kededa nang waninya lagi mahaluki. Tapaksa urang maliatakn sanyuh-nayuhnya, tuturanya lacit ka halaman rumah. Lawas bajam-jam inya tumbalik-tumbalik balingsar di tanah malidati jaung di halaman.
Malam sasar balandung, tarus batingkukut ampah ka subuh. Hayam jagau sudah tadangar bangkukuak basasahutan. Di rumah pakacil Dahri, jua di subalah manyubalah, sabarataan urang kededa nang kawa taguringnya. Pas rahatan dauh subuh tadangar babunyi matan bagasut pina lamah liku mangaliwayang. Kada saapa rabah awaknya tajurangkup ka sasala rapun pisang di higa rumah.
Makacil Ipat, nang paguni basisigan maarit tangis, saitu siani langsung maragap awak anaknya. Limbah nitu nang lain mamaraki jua. Awak Masrum nang sudah lamah-liku diangkat. Di bulikakan kadalam rumah. Di rabahakan pulang nang kaya asal. Manjanaki muha anaknyananag pina putih kalas, nang kuitan badadua baurut dada. Urang lain taumpat jua asa lapang pahinakan. Masrum taguring liwar janaknya.

***
Baisukan harinya, bangsa pukul satangah sambilan, pakacil Dahri maninjak sapida batulak katanayung. Sidin handak bahabar wadah juak Hadam. Bapadah lamun nang anak sudah waras nang kaya asal pulang. Di dalam bakul jintingan sidin mamabawa muhara lamang lawan hitalu jaruk, sahibar tanda tarimakasih.
Tagal, babaya lacit ka lampau julak Hadam, pakacil Dahri tatamui urang kampung banyak badirian di halaman. Di pinggir kartak, di halamn lampau julak Hadam, taliat bandira hijau bapasang di bandira buluh. Lantaran hati rasa batagur, sidin batakun handak mayakinakan. Sakalinya dasar bujur tatangguhan sidin.
“ Inggih, Julak Hadam nang mati,” ujarnya urang manyahuti
Innalillahi waiinna illaihi rojiun . . . .
“ Kasian, urang tuha nang hidup saurangan.”
“ Ai . . ., anu garing kah sidin ti?”
“ Iyaam, kabalujuran kami kadada nang tahunya.tagal jar anak cucu sidin nang mandapati pamulaan, awak sidin pina biru saikungan.”
“Inggih, jar. Nangkaya urang kana parangmaya,” ujarnya nang lain mahantapi.
Pakacil Dahri tanganga mandangar. Balalu asa lamah lintuhut sidin. Asa kada karuan rasa. Asa kada parcaya. Hanyar malam tadi manambai si Masrum, tahu-tahu baisukan sudah mati. Umur kad babau, mati kada kawa di tangguhi. Tagal pagun jua pakacil Dahri kada kawa manahani kaharungan hati. Kikiliran banyu mata sidin maristai kahilangan julak Hamdan. Kada taganang lagi muhar lamang hintalu di dalam bakul nang bagantung di satang sapida.




Banjarmasin,   Pebruari 2004