Minggu, 26 Mei 2002

Pambatangan

Matahari hanyar batumat mancungul. Cahahnya haja nang pina bagirap, tambus matan sasala rarapunan. Ari pagun baambun. Banyu lagi pasang. Sanusi duduk maungut saurangan di atas batang nang sudah di karut di sambung-sambung jadi lanting. Samalaman matanya kada kawa taguring. Sasatumat badiri, sasatumat baduduk pulang. Ruku sambung putting. Pananjak kada lapas pada tangan.
            Matan di hulu
Mambawa rakit bagandengan
Bahanyut matan di udik Barito
Awal hari baganti minggu
Lagu “ pambatangan “ ulahan Fadly Zoor tadangar bunyi mailun matan kalotok nang mahrit batang bapapuluh dapa pada haluan lanting. Mandangar sir lagu nangitu, Sanusi jadi taganang wayah inya sakulah bahari. Kada pang mun talalu lawas. Ada bangsa sapuluh tahun kalu mun inya kada tasalah rikin. Wayah lagi di SMA tu, sambil bagagitaran lawan bubuhan kakawalannya,liwar rancak manyanyiakan lagu nangitu. Kada tahu pang inya mun cagar nang kaya maitingakan kisah dalam sair lagu nangitu ha lagi.
Bahari ti, ngalihai dikisahakan.Nang ngaran wayah lagi aanumanlah,wayah lagi rami-raminya bagandak maudaki babinian,tamasuk undasnya tu pang inya. Ai, siapa yang kada tahu lawan si Sanusi? Anak tunggal Haji Jarkasi,juragan kapal dikuin cerucuk.Sa-Banjaran urang tahuan lawan kuitan juriatnya.Sabarataan urang tahuan lawan diinya. Sudah anak urang sugih, anak urang badahi, bungas ha pulang muha. Nang hapa haja di puruknya musti taliat pina pantas haja tu pang lawan kalung. Ayu, katia kada kacarlah bibinian mun sudah tajanaki di inya. Di kawainya saikit haja gin, cah, sudah am laju pada garubak tu pang saku handak manukui.

***


Lanting tarus balarut dibatak kalotok. Taganang wayah bahari, awak Sanusi asa manggaliwayang.manggisitbatis kiwanya tagulingsir pada kajajakan. Jakanya kadasawat manyintak, tacabur ka banyu tu pang awaknya saikungan. Baik mun kada tagapit di sasalagbatang. Tagal, tuhan lagi batulung. Pananjak di tangan kawa jua di hagaakan.
Kada saapa, taduduk pulang Sanusi. Maungut pulang di atasbatang. Jakanya ada urang nangtajanaki parigal inya wayahitu, saku bakalan kada kawa tu pang mun kada takurihing. Bahanu lihum saurang, bahanu pina mandam muhanya sambil maitihi ilung-ilung nang larut di kiwa-kanan lanting. Bahanu di kaisnya lawan pananjak, Bahanu di biarakannya haja tarus balarut mairingakan banyu sungai nang sadang landasnya. Nang kaya hatinya wayahini jua, kada karuan rasa maristaakan nasip awak saurang.
Rusman…., Rusman, jar  hati sanusi sambil tarus maharungut duduk manyurangan di atas batang. Di mana alah ikam wayah ini ding? Asa labih pada sapuluh tahun sudah kita kada suah batamuan lagi salawas itu jua aku kada suah tajanaki biji mata ikam lagi. Nang kaya apalah nasip ikam wayahini, ding? musti pang inya sudah baranak batanah banyu hidup lawan si Yanto, lakinya nang urang subarang nangitu. Maharam kita tapisah, asal hidup ikam bauntung. Maharam kita kada takawin, asal hidup ikam kada marista nang kaya diaku. Nasip, nasip!
Sanusi pagun liwar ingatnya, wayah inya badua sama-sama sakulah SMA bahari. Sabarataan kakawalannya sudah tahuanmun inya lawan Rusma kada lawas lagi pacing batanaggar tungku batajak sarubung. Bangsa pitung bulan lagi, limbah taimbai tamat sakulah kaina, inya cagar di kawinakan ulih kuitannya badadua. Bakal bakarasmin ganal-ganalan. Wayahituti saban hari kasana-kamari, musti inya kuntang –kantung bajalan badua Rusma. Jaka paribahasa bubuhan kakawalannya, inya nang kaya Romeo lawan Julia atawa nang kaya Hais lawan Laila. Ujar paribasa urang tuha bahari jua, inya badua tu pas nang kaya kukang kada talapas pada pagutan.
Limbah hitu pulang, inya badaduaan tu dasar nang kaya sudah dijuduhakan lawan Nang di atas. Kadadaan tu pang wawadaannya. Nang kaya pinang dibalah dua tih, habisai kisah. Sanusi anak juragan kapal, ada Rusma anak urang badahi jua. Kuitan Rusma pagawai badadua. Abahnya panilik, ada umanya jadi guru. Cucuk habar lawan pata. Habar bakakawinan gin sudah lacit jua talinga bubuhan paguruannya. Tagal, lahai jua, kayaannya garis nasib lain lawan kahandak manusia. Kaputingannya, kahandak ampun-nya jua nang tajadi. Untung kada usah di sasah-sasah, lamun cikala kada pang kawa didikipaiakan.
Limbah ari bangsa tinggal talu bulan lagi handak ujian paampihan, tang keluarga Sanusi kana musibah nang liwar barat kada kasandangan. Abah lawan umanya taimbai badadua, mati saitu-saini pas rahatan bulik bahaji. Ujar habar, pesawat nang di umpati bubuhan rumbungan sidin gugur kacilakaan di kolombo.
Limbah mandangar habar burung nangitu, balalu asa kadap panjanak Sanusi. Asa lamah bakaliwaran lintuhutnya. Taduduk inya piar manangis manggaraung sambil bakusur-kusur nang kaya kakanakan lagi maraju. Matan cakada kawa di bisai.
“ Abahku . . . .abahku. umaku. . . . umaku,” ujarnya bakuriak papar.
Habis kajadian nangitu, saminggu, dua minggu talu minggu, lacit babulan-bulan Sanusi hidup kada karuan tampuh lagi, kalakuannya mulai pina baubah. Siang-malam inya pina kada marumah lagi, mulai umpat banginginuman. Katuju jua umpat bakakabutan lawan bubuhan kakawalannya nang dasar sudah ugal-ugalan badahulu, lampu sapida mutur di jualnya, salibur di paculnya. Bunyi masin Honda haja nang maukur kartak. Talu bakas inya tahumbaling, cakada intat-intat.diliatakan urang inya tacabur kapaliungan, tatap haja kada tatahu. Kaputingannya, ganap nang kaampat bkas inya tarabah. Tapaksa urang kampung batulung malariakan inya ka rumah sakit. Mumui darah di kupalanya. Bunyi manggaruh pahinakannya. Pina latuk tulang batisnya.
“ kanapa pian jadi nang kaya ini, ka”? ujar Rusma wayah manunggui Sanusi di rumah sakit. Dipusutinya bagamat bumbunan Sanusi. Asa liwar harung hatinya bakal malihat nang laki tapangai kada sing garakan. Tagal, urang nang di pandiri pagun haja kada sing bangunan di pambaringan. Samalamn Rusma manunggui, tatsp haja mata Sanusi bakantupan. Jangan kawa di pandiri, di bisiski di higa talinga haja inya kada mandangar. Mata Rusma makaam pina bangkur manages kada sing rantian.
“ ka, kasiani ulun jangan di tinggalakan,” ujar Rusma pulang babisik baadu-adu katalinga Sanusi. “ kasiani ulun, nang kaya apa kaina mun ulun saurangan. Kita sudah bajanji handak hidup barumah tangga. Kuitan ulun sudah katuju lawan pian. Kanapa pian jadi nang kaya ini? Ka Sanusi, bangun, ka. Pian musti bangun. Ka-ai. Kasiani ulun jangan di tinggalakan.”
Hati Rusma asa sasain harun maliat mata Sanusi pagun haja kada siang bukaan. Banyu matanya simbak-simbur kada katatahanan. Dipusutinya bumbunan lalakian nang paguni tapangai di karabahan nitu. Tagal, tatapai mata Sanusi bakantupan. Pagunai pahinakan Sanusi tahalat tunggal butingan.
“ ka, kanapa pian jadi nang kaya ini?”
Mata sanusi kada sing bukaan.

***

Bangsa sabulan limbah Sanusi kaluar pada rumah sakit, Rusma datang baadu-adu sambil manangis basasigan. Nang kaya wayah inya manungui Sanusi wayah tapanggai di rumah sakit, simbak-simbur banyu matanya sambil mamaguiti awak Sanusi sing pisitan. Sakali ini inya sudah kada kawa baindah lagi. Samlam ada urang bapara. Samalam ada lalakian nang badatang kakuitannya. Malam arinya, mama-abah wan bubuhan dingsanak kaluarganya langsung barunding. Saitu-saini langsung jua di putusakan. Bulan rajab inya musti di kawinakan.
Mandam muha Sanusi mandangar aaduan Rusma.
“ ih . . . . , jadi ikam ni cagar lakas dikawinakanlah?” ujar Sanusi nang dingin.
“inggih, ulun pinanya kada kawa bakulah lagi pang, ulun sudah saraba santuk, ka-ai. Lamun cagar kada hakun manyupanakan kuitan, lamun di hakuni cagar manyakiti pian. Lamun kawa ti, ulun indah kadaduanya pang, nang kaya apa am manurut pian, ka?ujar paribahasa urang bahari, nang kaya apa supaya kirat kada mati, ular kada kalaparan. Kita balari hajar ujar, angkuhnya?”
Sanusi takurihing simpak.
“ Siapa garang ngaran lakian tuti, ding?”
“Ulun tahunya Yanto haja pang, ka-ai.”
“Uh . . . inya urang jawa-ah?”
“ Inggih, ujar ti inya urang jawa parantawan.”
“ Nangapa gawian di banjar  ni?”
“ Ujar acil Galuh ti, inya pagawai PU pang.”
“ Lawan siapa inya di sia, ding?”
“Saurangan kalu, kaluah jua, ka-ai.”
Muha Sanusi pina mandam pulang. Hinip kada sing bunyian. Rusma hinip jua mahadang nangapa nang di ucpakan sapasangannya. Limbah bapikir satumat manimbang-nimbang, balalu inya babunyi lamah-limambut, “ Tarima ha inya, ding-ai. Hakuni haja. Ayuha ikam kawin badahulu pada diaku. Kawinan ha ding-ai, ikam lawan diinya. Muahan judu ikam lading. Mudahan ikam kawin tuntung – pandang. Ruhui-bahayu ikam baanak cucu. Aku rila aja ikam tinggalakan nang kaya ini. Nang ngaran cinta tu kda musti pang kalu harus takawin mun dasar kada bajudu. Nang ngaran cinta tu, lamun ikam bahagia musti pang aku taaumpat bahagia jua. Tarima ha inya, ding-ai aku sudah rila haja malapas ikam. Aku rila haja ikam tinggalakan.”
Rusma takajut. Asa galugupan ha dadanya. Sakali ini muhanya nang pina wirai. Kada di kira talinganya cagar mandangar ucapan Sanusi nang kaya itu. Antah lantaran asa badusa atawa  marga marasa kahimungan, sambil manangis tangan rusma maragap awak Sanusi sing pisitan. Nang kaya urang nang kada hukun balapas lagi. Nang kaya urang nang handak bapisah balawasan. Kaputingannya, Sanusi ha nang marasa saraba salah. Asa saraba ngalih. Awaknya nang pagun lamah-kuhai. Kada kawa balapas pada baupang di tungkat, parak tahandadar lantaran manyandang pagutan Rusma nang sipisitan. Handak malapas asa kada purun. Handak bapadah kasakitan katia supan. Asa kajar batisnya badiri kalawasan. Paampihannya, tapaksaai inya manahani sambil bakuringisan kasakitan. Rusma pagun haja ragap papan.

***




Matahari sudah naik limpau pada samninjak. Saku ari sudah parak mamukul sawalas. Umbayang awak Sanusi pna parak cagat di atas batang. Di buritan lanting, cahaya matahari pina mandirapbakilau-kilau di atas banyu nang bagalumbang asa silau mata Sanusi wayh manjanaki. Warik, hirangan, bakantan, bangkui lawan tupai cibai-cibaian baluncat di dahan rambai baluncat di dahan rambai di kiwa-kanan sungai. Hulu barito sudah talalu jauh di lalui.pulang pisau, Kapuas lawan anjir sudah jua kalaluan di balakang. Satumat lagi kalotok di haluan sudah parak masuk ka muhara Banjar.
Limbah sakali-sakali Sanusi badiri mangais ratik nang takait di higa lanting lawan pananjak, balalu inya baduduk
Inilah nasib
Manjadi urang pambatangan
Lamun nasib sudah di tantuakan
Insya allah ada harapan
Insya allah ada harapan


Banjarmasin,   Mei 2002